مواد پاک کننده (دترژان ها) واثرهای آنها بر محیط زیست

دترژانها موادی با قدرت پاک کنندگی که امروزه به مقدار زیاد در سراسر دنیا در صنایع مختلف و نیز در منازل بعنوان ماده شستشو دهنده بکار می روند. در سالهای اخیر به دلیل مشکلات متعددی که این ترکیبات در محیط زیست ایجاد کرده اند مورد توجه قرار گرفته اند . قبل از تهیه دترژانها صابونها شناخته شده بودند که بعنوان مواد پاک کننده بکار گرفته می شدند. می دانیم که انحلال یک ماده در یک مایع بستگی به ضریب پیوند ملکولهای این دو ماده با یکدیگر دارد‘ برای مثال: شکربه آسانی در آب حل می شود. در حالیکه روغن های گیاهی و چربیهای حیوانی در آب نامحلول اند. بشر در طی تاریخ گذشته خود برای انحلال چربی ها بطور تجربی راه حلی پیدا کرده بود. در روم قدیم می دانستند که اگر مخلوطی از چربی حیوانی و خاکستر چوب را بوسیله حرارت دادن مخلوط نمایند ماده ای بدست می آید که می تواند هم د رآب وهم در چربی حل شود و بدین ترتیب این دوماده نامتجانس را مجاور یکدیگر نمایند. بنابراین اگر چربی و این ماده را با آب مخلوط کنند باسانی چربی را حل کرده و از بین می برد این ماده را صابون نامیدند. صابونها معمولا از عمل چربی های حیوانی یا قلیایی ها بدست می آیند و شامل نمکهای سدیم و پتاسیم اسیدهای چرب‘ نظیر اسید استئاریک می باشند . صابون دارای یک ملکول شیمیایی بلند است که دریک انتهای خود دارای بارهای الکتریکی مثبت ومنفی جدا بوده که می توانند بشدت جذب آب گردند و در انتهای دیگر یک ساختمان هیدروکربنی دارد که قادر به جذب ملکولهای چربی است . این عمل ملکول صابون بنام پاک کنندگی یا (deter gency) خوانده می شود. صابون باری استفاده در ابهای سخت و یادر محلولهای اسیدی مناسب نیست‘ برای مثال سابقا از صابون در صنعت نساجی به مقدار زیاد استفاده می شد اما این ماده عامل مشکلات فراوانی بشمار میرفت که مهمترین آنها این بود که باعث چسبندگی مواد آهکی به منسوجات می شد و هنگامی که پارچه ها رنگ می شدند لکه های سفیدی روی آنها باقی می ماند و د رنتیجه رنگ کردن صحیح این پارچه ها بسیار گران و پرزحمت تمام می شد. صابونها ترکیب شده و آنرا نامحلول می سازد و باین ترتیب خاصیت پاک کنندگی آنرا از بین می برد‘ آبهائیکه دارای این املاح هستند بنام آبهای سخت خوانده شده و آبهاییکه فاقداین مواد می باشند آبهای نرم نامیده می شوند. با توجه به این مسائل بود که در خلال جنگ دوم جهانی در اثر بررسیهائی که در مورد پاک کننده ها بعمل آمد بتدریج موفق به سنتز مواد جدیدی با قدرت پاک کنندگی زیاد بنام دترژانها گشتند که در آبهای سخت هم خاصیت خود را حفظ می کرد.